TWIERDZA KŁODZKO

Pierwsze wzmianki o Grodzie obronnym

Pierwsze ślady o istnieniu grodu obronnego pochodzą z wzmianki Kosmasa, czeskiego kronikarza z 981 roku. Prawdopodobnie był to drewniany zespół budynków otoczonych palisadą, w takiej formie zdobył go i spalił czeski książę Sobiesław w 1114 roku. Sobiesław odbudował gród w 1129 roku i osadził w nim kasztelana Gronzatę.

Przebudowa Grodu

Gród został przebudowany na przełomie XIII i XIV wieku, najprawdopodobniej przez księcia Henryka IV Probusa i przybrał formę zamku warowego. Był on kwaterą przedstawicieli śląskiej linii Piastów, którzy rządzili Ziemią Kłodzką, Henryka VI Dobrego lata 1327–1335 i Bolka II Ziębickiego lata 1337–1341. Za panowania Jerzego z Podiebradów była to komfortowa rezydencja, zamek stanowił okazałą siedzibę władcy hrabstwa kłodzkiego. W jej skład obok komnat mieszkalnych wchodził kościół i kaplica świętego Wacława i świętego Marcina. Wodę czerpano aż z pięciu studzien, najstarsza studnia pochodziła z 1393 roku i zwana była studnią Tumską, a najgłębsza studnia Piekarska, zlokalizowana była w 60 metrowym szybie.

Architekt Ernest Lorenz Kirschke rozbudował twierdzę o zamek średni i niższy, w latach 1557–1560. Zamek wyższy i fortyfikacje miasta, stanowiły zespolony w jedno system obronny.

Zdobycie miasta przez wojska cesarskie

Miasto zostało zdobyte przez wojska carskie w 1622 roku po bitwie na Białej Górze. Działania wojsk spowodowały wiele szkód, między innymi konieczność rozbiórki kolegiaty, grożącej zawaleniem oraz budynków warowni. Po zdobyciu miasta dalsze prace nad rozbudową umocnień prowadził Jacopo Carove w latach 1690–1702. Mury średniowieczne zastąpiono bastionam i kurtynami, na zlecenie Habsburgów wzniesiono trzy bastiony:

• Jabłonki
• Ludmiły
• Wacława

Stanowiły one podstawowe umocnienia twierdzy, tworzyły tak zwane dzieło koronowe, osłaniające od północy i wschodu Górę Forteczną . Wybudowano bastiony Alarmowy i Dzwonnik od południa i zachodu oraz pół-bastion Orzeł. Kompleks tych umocnień otaczał położony samym na szczycie zamek, był on częściowo dostosowany do systemu umocnień. Bastiony zostały osłonięte rawelinami, Polnym i Jabłonką oraz fosą. Odbudowano i zmodernizowano zamek nadając mu bardziej współczesny kształt.

Twierdza zostaje poddana Prusakom

W konsekwencji wojny siedmioletniej, w 1742 roku twierdza poddana została Prusakom, którzy zajęli tereny Dolnego Śląska.

Fryderyk II miał plany umocnienia nowo zdobytych terenów poprzez budowę twierdz i warowni. W taki sposób powstała cała linia umocnień od Szczecina poprzez Głogów, Wrocław, Świdnicę, Srebrną Górę, Kłodzko i Nysę. Za panowania Fryderyka II rozbudowano i ufortyfikowano ją znacząco, miała ona charakter obronny.

Rozbudowa twierdzy

W 1743 roku fortyfikator, wybitny znawca francuskiej szkoły fortyfikacyjnej, z pochodzenia Holender, generał Gerhard Cornelius de Wallrave, stworzył nowe projekty dla miasta Kłodzka. Pierwszymi pracami kierował Walrave, popadł on jednak w niełaskę i zastąpiony został przez pułkownika inżyniera Friedricha Christiana von Wrede. W tamtym czasie powstał też fort na Owczej Górze jako fort pomocniczy. Przebudowa nabierała tempa się jeszcze po okresie wojen śląskich w 1770 roku, rozebrano wówczas resztki zamku mieszkalnego, kościoła i kaplicy, w tym miejscu zbudowano ogromny donżon.

Wojna francusko-pruska

Twierdza Kłodzka odegrała bardzo ważną rolę w czasie obrony Śląska w wojnie francusko-pruskiej w latach 1806 1807. Głównodowodzącym wojsk francuskich oraz regimentów Związku Reńskiego w walce o Śląsk był Hieronim Bonaparte. Nysa skapitulowała, ale w rękach pruskich pozostawała jeszcze ziemia kłodzka z twierdzami w Kłodzku i Srebrnej Górze. Dowodzący siłami pruskimi generalny gubernator Śląska hrabia Friedrich Wilhelm von Götzen miał on do dyspozycji około 10 000 ludzi. Załoga Kłodzka liczyła około 4070 żołnierzy. Kłodzko stało się główną bazą wypadową ruchomych kolumn Götzena.

Kiedy twierdza znajdowała się w rękach pruskich to niemal przez cały czas była rozbudowywana i unowocześniana. Fortyfikacje były poprawiane nieomal do ostatniej chwili. Po rozpoczęciu wojny w 1806 roku rozpoczęto prace nad rozbudową chodników minerskich.

Prace trwały jeszcze w 1807 roku przed pojawieniem się wojsk IX Korpusu. Na przedpolu twierdzy,  południowym i południowo-wschodnim zbudowano obóz warowny. Od Nysy Kłodzkiej warownię osłaniały fortyfikacje w Srebrnej Górze. Po opanowaniu Złotego Stoku 18 marca, przez Lefebvre’a-Desnouttesa, Götzen zorganizował wypad w celu odbicia miasta. kolejnego dnia drogę zagrodziły mu oddziały bawarskie pod Jaszkową Dolną. Walka zakończyła się zwycięstwem Bawarów.

Porażka prusaków

Dnia 13 kwietnia oddziały pokonały oddział pruski w potyczce pod Kłodzkiem. Kilka dni później, 17 kwietnia Götzen zorganizował duży wypad 2800 piechoty, 300 jazdy i 18 dział, jednak nie udało się rozbić wojsk generała Lefebvre’a, ale oddziały pruskie nie zostały rozbite i wycofały się do twierdzy, co wzmocniło garnizon twierdzy.

Ze Srebrnej Góry 14 czerwca przybyło w sumie 416 żołnierzy piechoty i 165 jazdy oraz 4 armaty i 1 haubica. Po opanowaniu Nysy i podpisaniu aktu kapitulacji twierdzy w Koźlu, Hieronim postanowił zintensyfikować działania, mające na celu zdobycie Kłodzka, zaczęły się walki pod Jaszkową Górną. W wyniku tych walk siły sprzymierzonych podeszły pod sam obóz warowny twierdzy.

Dnia 23 czerwca zajęto Jaszkową Dolną. W nocy z 23 na 24 czerwca podjęto szturm, w wyniku którego hrabia Götzen zdecydował się poddać twierdzę. Straty wojsk nacierających wyniosły około 1000 rannych i zabitych. W walkach wzięły udział dwa szwadrony ułanów polskich Legii Polsko-Włoskiej. Kolejnego dnia podpisano akt kapitulacji. Twierdzy jednak nie wydano z uwagi na pokój w Tylży, który został zawarty 9 lipca 1807 roku.

Rozbrojenie twierdzy

Rząd pruski zdecydował o rozbrojeniu twierdzy w roku 1867, uznano ją za przestarzały obiekt, podobna sytuacja miała miejsce z twierdzą w Srebrnej Górze.

Przebudowa twierdzy

Król Fryderyk Wielki podjął decyzję o przebudowie obiektu i aż do 1945 roku mocno ufortyfikowana twierdza odgrywała rolę militarną oraz ciężkiego więzienia. Jednym z pierwszych więźniów był Friedrich von der Trenck pruski oficer i awanturnik, skazany za romans z królewską siostrą, księżną Amalią. Jako jeden z nielicznych uciekł z twierdzy. Kolejnym więźniem był generał austriacki, hrabia Wilhelm Reinhard von Neipperg, skazany na więzienie w twierdzy za zawarcie bez upoważnienia niekorzystnego pokoju belgradzkiego. W 1739 roku został ułaskawiony po śmierci cesarza Karola VI.

Powstańcy styczniowi skazani na twierdzę

Powstańcy z powstania styczniowego z Wielkopolski w roku 1864 zostali osadzeni w twierdzy. Na mocy wyroku sądu pruskiego w 1864 roku za udział w powstaniu styczniowym osadzeni zostali:

• Wacław Koszutski – adiutant generała Taczanowskiego,
• Walerian Hulewicz – uczestnik walk w okresie Wiosny Ludów, mianowany w 1863 roku przez Rząd Narodowy podczas powstania styczniowego komisarzem w powiecie wrzesińskim,
• Stanisław Sczaniecki – działacz towarzystw rolniczych, współredaktor pisma „Ziemianin”, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Włodzimierz Wolniewicz – publicysta i działacz gospodarczy (skazany na karę śmierci i objęty później amnestią),
• ziemianin Erazm Wolniewicz i Jan Rymarkiewicz.

Osadzono tu jeńców francuskich wziętych do niewoli w wojnie francusko-pruskiej w 1870 roku. W 1873 roku w murach twierdzy został uwięziony przez władze pruskie ks. Augustyn Szamarzewski, który był wielkopolskim działaczem społeczno-gospodarczym oraz Wojciech Kętrzyński czy Karl Liebknecht.

Czasy II wojny światowej

Twierdza była filią obozu Gross-Rosen w czasie II wojny światowej lata 1940–1943, osadzano tutaj jeńców wojennych, dezerterów z armii niemieckiej oraz podejrzanych o działania na szkodę III Rzeszy. Znajdowało się tu ciężkie więzienie dla więźniów politycznych. Więziono tutaj:

• Rosjan,
• Francuzów,
• Włochów,
• Belgów,
• Czechów,
• Finów,
• Anglików.

Na terenie twierdzy w 1944 roku uruchomiono ewakuowane z Łodzi z powodu przesuwania się frontu zakłady AEG, zakłady te produkowały części do pocisków V-1 oraz aparatury elektryczne do łodzi podwodnych (U-Bootów) i lotnictwa. W lutym 1945 roku, w obliczu zbliżającego się frontu, Niemcy rozpoczęli ewakuację fabryki do Turyngii. 

Powojenna Twierdza i turystyka Ziemi Kłodzkiej

W 1960 roku twierdza została oficjalnie uznana za zabytek i udostępniona turystom. W 1970 roku na terenie twierdzy nakręcono część zdjęć do ostatniego odcinka serialu Czterej pancerni i pies – odcinek pod tytułem Dom. Obecnie twierdza udostępniona jest do celów turystycznych i muzealniczych. Do tej pory prowadzone są prace renowacyjne, które mają na celu przywrócenie w znacznym stopniu dawnej formy i świetności twierdzy przyczyniającej się tym samym do rozwoju turystyki na Ziemi Kłodzkiej.

Źródło: www.pl.wikipedia.org, www.twierdza.klodzko.pl